Khi chín, loại quả này có màu đen, cùi vàng. Hạt trám nhọn hai đầu, nhân trám trắng ngần hấp dẫn với các bà nội trợ vô cùng. Từ quả trám, có biết bao món ngon lành được sáng tạo nên. Đây là một thứ quả rất đặc biệt ngay từ khâu chế biến. Khác với đa số các loại quả khác cứ “ninh nhừ, luộc chín” là ăn được. Nếu bạn cứ mang quả trám về, rửa sạch và cho vào nước đun thật sôi thì chắc chắn bạn sẽ được món “mầm đá” chát xít. Thứ quả này muốn mềm ăn bùi bùi thì chỉ có cách mang “om”.

Nước được đun đến khi có những sủi tăm (chừng 60-70oC) rồi cho trám vào ngâm trong khoảng từ 15-20 phút. Quả trám sau khi ngâm sẽ có độ mềm nhất định. Món đơn giản nhất là bón vỏ trám ra chén. Sau lớp vỏ đen xì là lớp “thịt” trám màu vàng nhạt, vị bùi, béo ngậy. Ngày xưa, người ta gọi trám là món thịt của người nghèo, vì chỉ cần vài quả trám, rưới tí nước mắm cốt thêm ớt là chén “bay” vài bát cơm. Ngày nay, người ta mang trám kho với thịt ba chỉ. Món này, lúc nào thịt cũng hết trước trám. Thế là có thêm món thịt nhồi trong quả trám tách đôi, để giúp người ăn có thể thưởng thức trọn vẹn hết hương vị thơm, bùi, béo đó.

Hay cầu kỳ hơn, ở một số huyện tại tỉnh Bắc Giang, có món gỏi trám và món nham đã trở thành đặc sản. Nguyên liệu chính để làm nham gồm có trám nấu bỏ hạt lấy cùi, thịt ba chỉ áp chảo thái chỉ, thịt cá chép rán giòn. Ba thứ đó kết hợp theo tỷ lệ 2:1:1, đem trộn với gia vị như lạc rang, quả núc nác nướng, rau thơm, khế chua, nêm mắm muối vừa đủ thế là trở thành món ăn hảo hạng mà hết sức bình dân.

Hồng Minh