Tọa đàm “Nguyễn Huy Tưởng với Hà Nội” nhân 50 năm ngày mất của ông do Hội nhà văn Việt Nam và NXB Kim Đồng tổ chức sáng 24/9 tại Hà Nội. Bên cạnh các sáng tác lịch sử nổi tiếng như kịch Vũ Như Tô, tiểu thuyết Sống mãi với thủ đô, nhà văn còn có những tác phẩm thiếu nhi để đời. Nguyễn Huy Tưởng (1912 - 1960) có công sáng lập và là cây bút hàng đầu của nền văn học thiếu nhi dưới chế độ mới.

Theo ông Phạm Quang Vinh, Giám đốc NXB Kim Đồng, trong nhật ký ngày 9/1/1932, Nguyễn Huy Tưởng (năm đó 20 tuổi) đã viết: “Phàm văn chương mục đích thứ nhất là để dạy dỗ thiếu niên. Thiếu niên với văn chương là một”.

Nhà văn Nguyễn Huy Tưởng. Ảnh: hoaikhanh.

Sau đó, ông bắt đầu tham gia hoạt động xã hội với phong trào Hướng đạo, rồi viết những truyện thiếu nhi đầu tiên cho anh em đọc. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, ông luôn trăn trở làm sao có sách cho thiếu nhi đọc. Cùng với Tô Hoài, nhạc sĩ Phong Nhã, đồng chí Đoàn Hồ Trúc..., Nguyễn Huy Tưởng xây dựng tủ sách Kim Đồng cho các em, in ở NXB Văn nghệ.

Ngày 17/6/1957, NXB Kim Đồng thành lập, tác giả Vũ Như Tô là người đầu tiên đảm nhận cương vị giám đốc. Ông luôn kêu gọi bạn bè, đồng nghiệp chuyên tâm viết cho các em, trong số đó có Nguyễn Tuân, Kim Lân, Vũ Cao, Phan Huỳnh Điểu. Bản thân ông cũng đóng góp nhiều tác phẩm được coi là mẫu mực cho văn học thiếu nhi, bao gồm truyện cổ tích và truyện kể lịch sử như Tìm mẹ, An Dương Vương xây thành ốc, Hai bàn tay chiến sĩ, Chuyện kể Quang Trung, Lá cờ thêu sáu chữ vàng...

Nhà văn Lê Phương Liên nhớ lại kỷ niệm hồi đầu đọc Nguyễn Huy Tưởng: “Vào một ngày thu, gió heo may thổi từ phía sông Hồng về Hồ Hoàn Kiếm, trên vỉa hè phố cổ, tôi cầm trên tay cuốn Lá cờ thêu sáu chữ vàng. Ngay trang đầu là thông tin nhà văn Nguyễn Huy Tưởng đã qua đời và đây là tác phẩm cuối cùng ông để lại cho bạn đọc. Vẻ mặt ông trên tấm ảnh in trong sách ánh lên nét nghiêm nghị hiền từ”.

Những cuốn sách Kim Đồng là những người bạn thân thiết đồng hành mãi mãi với Lê Phương Liên, một cây bút quen thuộc với mảng văn học thiếu nhi. Bà kể, trẻ con ngày ấy truyền tay nhau đọc cuốn Lá cờ thêu sáu chữ vàng, thi nhau đóng vai Trần Quốc Toản, Trần Nhật Duật, rồi cả Ô Mã Nhi, Thoát Hoan..., chia phe tỷ thí tranh hùng trên bãi cỏ ở vườn hoa Bà Kiệu.

Cuốn "Nguyễn Huy Tưởng - truyện viết cho thiếu nhi" do NXB Thanh Niên ấn hành vào năm 2004. Ảnh: NXB Thanh Niên.

“Khí phách Trần Quốc Toản bừng bừng trong cả một thế hệ”, nữ nhà văn xúc động. “Nhiều đứa trẻ chơi trận giả ngày ấy sau này đã trở thành anh hùng, như liệt sĩ phi công Hoàng Tam Hùng, người lái máy bay MIC21 trong trận đánh quyết tử bảo vệ vùng trời Hà Nội”.

Sinh thời, Nguyễn Huy Tưởng yêu mến và chịu nhiều ảnh hưởng từ đại văn hào Nga Lev Tolstoy. Giáo sư Phong Lê nhận định, Tolstoy “hẳn rất thư thái” khi viết văn cho thiếu nhi vào cuối đời, còn với Nguyễn Huy Tưởng, đó là những năm tháng “không yên ổn, đầy u ám”. Ông lo âu vì hậu quả của cải cách ruộng đất, của những tinh hoa văn hóa thời phong kiến đang bị xóa bỏ một cách mù quáng.

Nhà văn bị phê bình gay gắt vì lối suy nghĩ này. Thế nhưng, chính trong hoàn cảnh như vậy, ông vẫn viết An Dương Vương xây thành ốc, Chuyện kể Quang Trung, Lá cờ thêu sáu chữ vàng..., dành cho thiếu nhi những trang văn “đầy chất thơ, huy hoàng và trong trẻo”.

Pham Mi Ly