“Đi bắt cúm núm tụi bay ơi”, khoảng 3-4 giờ chiều, trai trẻ làng chài Sa Huỳnh (Đức Phổ, Quảng Ngãi) thường í ới gọi nhau. Cúm núm - thường được gọi tắt là cúm - một loại cua sống sát bờ biển, vỏ cứng, mai màu xám lốm đốm nâu, dưới bụng trắng ngà, càng và que vàng nhạt. Từ giữa xuân đến cuối hạ là khoảng thời gian cúm cho thịt nhiều và ngon nhất.

Bắt cúm khá đơn giản. Làm biếng thì cắm câu ở chỗ xâm xấp nước, đầu sợi cước buộc một miếng cá nhỏ. Thế là ngồi ngắm biển trời. Đợi cúm xúm đen xúm đỏ quanh con mồi thì rón rén lội ra, dùng vợt mà xúc. Còn làm siêng thì đi dọc theo mép nước, đón lõng những con cúm theo sóng tràn lên bờ. Nước rút, bọt tan, cúm đùn xuống cát.

Chỉ cần lanh tay moi đúng chỗ cát vừa dao động là lôi được chú cúm lên. Những người ham thích thể dục thường chọn cách này. Tản bộ một mạch vài cây số bờ biển, hít thở không khí trong lành, vừa giãn gân cốt vừa tóm được vài chục con về làm món cúm rang me. Đây là món quen thuộc của dân làng chài vào những buổi chiều biển trời êm ả. “Những ngày gió chướng, sóng biển chênh chao ngoài khơi, đứa nào bắt được cúm, dù chỉ một con thôi, thì cứ để lên lưng tao mà nướng”, những lão ngư thường nói như vậy.

Cúm được tách mai, vặt hết càng và que sau khi đã rửa sạch. Bắc chảo với một ít dầu lên bếp, đợi nóng thì bỏ cúm vào rang với muối. Khi phần vỏ cúm còn lại ngả sang màu hồng phớt thì vớt cúm ra, đổ bỏ dầu cũ. Cho hỗn hợp sả ớt đã phi cùng bột ngọt, đường (nhiều ít tùy khẩu vị) vào chảo dầu mới. Lại cho cúm vào và trộn đều cho thấm gia vị. Cuối cùng là dằm me chín với một ít nước ấm, tách bỏ hạt và rưới vào chảo. Đảo nhẹ vài vòng để con cúm nào cũng đẫm vị chua.

Người có tuổi thường hú nhau “sương sương” vài ly với món này dưới bóng dừa trước ngõ. Nhai miếng cúm rang me, nghe vỏ cúm vỡ vụn, kêu rôm rốp. Thịt cúm đậm đà vị ngọt mặn béo cay, hương thơm dậy mũi. Riêng vị me thì nhẹ nhàng, tinh tế lắm, cứ thư thả mà chua khiến hớp rượu thêm nồng.

Những ngư dân trẻ khi tiếp bạn thị thành thường phóng khoáng hơn: trút cúm rang me vào bẹ lá chuối, cho “chất cay” vào bình trà rồi ôm chiếu ra bãi. Ở nơi non nước hữu tình, họ đã giới thiệu nhiệt tình món này cho khách. Vì thế, trong lời tạm biệt, những người bạn phố thường có câu “hẹn gặp lại món cúm núm rang me”.

Trần Cao Duyên