“Thế giới” rau, quả, đọt… gia vị tạo chua ở miền Nam thật phong phú. Thế nhưng, me non luôn được xếp đầu bảng. Vị nó chua dịu, thanh và tỏa mùi thơm phảng phất khi gặp nước sôi. Cá, tôm nước mặn, nước lợ, nước phèn hoặc các loại thịt thông dụng gặp me non đều thăng hoa cả hương lẫn vị.

Khởi đầu với trái me non, nhỏ gần bằng ngón út người lớn, cong queo - dân Nam bộ thường gọi là “mắt mèo”! Muốn ăn kiểu fastfood dân dã thì làm muối ớt me, nước mắm me. Thịt, cá, hải sản nướng lửa than hồng hay nướng trui hoặc hấp, kiểu nào cũng “quằn đũa” với các thức chấm vừa kể! Vị chua thanh tự nhiên không chỉ kích thích vị giác khiến khách ăn thêm ngon miệng, mà nó còn hóa giải dư vị tanh của các loại đạm động vật ăn kèm lúc nguội. Làm muối, mắm me đúng điệu là rứt trái me non còn lủng lẳng trên cành, rửa sơ - giữ lại lớp phấn màu vàng cám. Muối phải là muối hột Bạc Liêu, giòn xốp, hậu ngọt thanh. Ớt nên chọn loại ớt “chim ỉa” trái nhỏ xíu, cay thâm trầm, hậu thơm. Me đem giã trước cho “ba sồn” rồi cho muối, ớt hoặc nước mắm ngon vào. Đơn giản vậy, nhưng các món chấm này không chỉ hao cơm mà còn tốn rượu nữa!

Gợi chuyện, một đồng nghiệp miền Trung lại rạo rực với kiểu muối me non hấp dẫn khác. Cá rô đồng cỡ ngón tay rưỡi hoặc cá tràu cửng đem nướng trui, bỏ ruột, gợt bỏ lớp vẩy cháy rồi đem quết với muối ớt me. “Món này ăn với cơm nguội cũng ngon hết sẩy!”- anh bạn chép miệng, quả quyết.

Thầy tôi còn chỉ nhiều món ngon y thực từ me non. Cũng dạng muối như trên, nhưng chọn con cá “lẹp xuôi”- phơi hai nắng - ở miền Trung, thêm ít lá é ta (é trắng) rồi giã nát. Chất lượng muối này không kém muối cung đình Huế. Hoặc cá tràu cửng trước khi đem nướng trui, bạn mổ bụng nó nhét vào vài trái me non, lúc chín hương vị thanh tao khác hẳn kiểu nước thường. Cũng làm kiểu này với gà ta, rồi đem hấp rượu… lúc “lên dĩa” miếng gà hấp hèm không thể sánh kịp. Đặc biệt, trái me non không thể vắng mặt trong công thức rượu Triêu dương truyền thọ - Minh Mệnh tửu chính hiệu. Rượu này uống vừa phải, có thể trợ tiêu hóa, kích hoạt các tế bào thần kinh làm việc hiệu quả hơn, theo ông Nguyễn Phúc Ưng Viên - một trong những người lưu giữ bí quyết làm rượu Minh Mệnh y mỹ thực ở Gò Vấp. Được biết, nước ép me, ổi, bưởi non góp công đáng kể trong việc tạo nên một loại nước giải khát tinh diệu. Nó giúp binh tướng triều Nguyễn thêm dũng mãnh, tăng sức chống chọi với kẻ địch và sơn lam chướng khí.

Trở lại trái me non chân quê, đem làm nước mắm me - món này dân thổi kèn nghe nhắc thường… chửi! Tép bạc non đem hấp cách thủy với ít nước dừa xiêm rồi cuốn với bánh tráng, dưa leo, rau nhái…chấm ít nước mắm me non. Phải nói là ngon “thần sầu”! Một người bạn ở Bến Tre, cũng dân sành ăn có hạng, khổ nỗi bị chứng đau bao tử. Mà cũng “nhờ” vậy, anh phát hiện ra vị chua nhẹ ở me non không hành hạ anh như chanh, me chín… Thế là đến tháng bảy, tám ta, anh tranh thủ hái “mắt mèo” trữ trong ngăn đá, ngăn mát tủ lạnh để ăn dần. Món ruột anh đãi bạn tri âm là khô đuối đen (hắc cấy) nướng với thức chấm vừa kể.

Tạ Tri