Vào làng, hầu hết mọi nhà đều trồng thanh trà. Dưới nắng vàng thu đang trùm lên vườn cây trái, chủ dẫn khách ra vườn, luồn lách dưới những vòm cây, chọn hái những quả đã già ngày để tách những múi vàng mọng nước.

Thanh trà chủ yếu dùng tráng miệng. Người Huế quyền quý xưa có một thói quen hái quả thanh trà vào cuối mùa thu, bảo quản lưu trữ qua mùa đông, rồi tiếp đến mùa xuân mời khách quý.

Người dân địa phương có kinh nghiệm truyền lại, muốn bảo quản được thời gian dài phải trèo lên hái từng quả một tận cành, tránh không cho quả rơi xuống đất. Sau khi hái xuống, gọt bỏ bớt vỏ xanh, dùng dây lạt xuyên qua cùi quả treo lên giàn bếp. Theo ngày tháng, lượng nước trong múi sẽ bay hơi dần, cho vị quả thêm ngọt, thêm sắc.

Trong vườn cây mùa thu, những quả thanh trà đong đưa trong gió nhẹ... Quả chín già lại được  chủ nhân vin cành hái từng quả một. Trước dâng cúng Phật và tổ tiên, sau giữ trong nhà để mời khách hoặc chế biến tiếp món thanh trà trộn mực khô ngon có tiếng.

Trong khu vườn một chiều trời sắp tắt nắng, chúng tôi quây quần dưới tán cây, người lo tách múi thanh trà, người lo nướng con mực ống phơi khô cho cong vòng và dậy mùi thơm sực mũi. Rồi dùng chày đập dập miếng mực cho tơi, xé từng sợi nhỏ; kẻ giã ớt tỏi pha chén nước mắm tỏi ớt bồng bềnh sắc đỏ trắng. Khéo khéo đừng làm dập múi thanh trà, khéo khéo để xé sợi mực thật mỏng mảnh, nước mắm thơm ngon nhưng đừng cay quá, mặn quá. Chuẩn bị thêm mấy cọng rau thơm... Chỉ một chốc, thực khách đã có món nhắm tuyệt vời.

Bẻ miếng bánh tráng gạo nướng giòn, xúc một ít thanh trà trộn mực, hé vừa miệng để ăn. Vị ngọt ngọt, chua chua, cay cay, mằn mặn nơi đầu lưỡi, quyện cùng hương thơm của biển, của cây... cho người thưởng thức một cảm giác rất lạ khó nói nên lời.

Hoàng Thị Như Huy